Op zondag 8 september 2019 is het opnieuw Open Monumentendag.

In heel Vlaanderen staan tal van ge-bouwen gratis open, doorgaans van 10 tot 18 uur. Het programma: www.openmonumentdag.be

Interbellum presenteert dit jaar, in samenwerking met Villa De Bondt, een tentoonstelling: De urbanisatie van het Miljoenenkwartier: strenge bouwregels rond drie groene plekken. De tentoonstelling wordt opgesteld in Villa De Bondt, Krijgslaan 124, 9000 Gent. De tentoonstelling wordt geopend op vrijdag 6 september om 19.00 uur. Ze is toegankelijk op zaterdag 7 september van 10.00 tot 18.00 uur, op zaterdag 14  en zondag 15 september en op zaterdag 21 en zondag 22 september van 10.00 tot 18.00 uur.

Villa De Bondt stelt ook actuele juwelen tentoon.

In samenwerking met de Dienst Monumentenzorg van de Stad Gent worden op de Open Monumentendag 8 september vier geleide wandelingen in het Paul de Smedt de Naeyerpark georganiseerd om 10.00, 13.00, 15.00 en 17.00 uur. Vertrekpunt: Villa De Bondt, Krijgslaan 124, 9000 Gent. Duur: ca. 1 uur.

Inschrijven voor de rondleidingen kan pas vanaf midden augustus bij Gentinfo, tel. 09 210 10 10. De juiste datum wordt medegedeeld op onze website: www.interbellum.org

Nog meegeven: inschrijven voor de rondleidingen bij Gentinfo vanaf 27 augustus om 08.00 uur.

De urbanisatie van het Miljoenenkwartier: strenge bouwregels rond drie groene plekken

In het zuiden van Gent ligt de wijk Sint-Pieters-Aalst. Aanvankelijk was het een Frankische nederzetting die koning Dagobert I in de 7de eeuw aan de Sint-Pietersabdij schonk. De abdij richtte in 16de eeuw richtte de abdij er een opvang voor “zieke lieden” in, vermoedelijk een leprozerie, vandaar de naam Sieklien (Zieklien). Door de ligging buiten de stadmuren, op de doortocht naar de twee belangrijkste zuidelijke stadspoorten, de Overpoort (Heuver- of Heuvelpoort) en de Petercellepoort ( Kortrijksepoort), kende de wijk een bewogen geschiedenis. Het was de zwakste plek in het verdedigingssysteem van de stad en daardoor uitgekozen door aanvallende legers.

Tot 1795 was de wijk een deel van het Sint-Pietersdorp extra-muros, vandaar de naam Sint-Pieters-Buiten. Bij de afschaffing van de goederen van kerken en abdijen onder de Franse bewind kwam het Sint-Pieterdorp onder het gezag van de Stad Gent.  In 1856 werd de proosdij Sint-Pieters-Buiten gesticht, Jean-Baptiste Boterdaele ontwierp en kerkje voor de groeiende bevolking van Sint-Pieters-Buiten, vanaf 1874 een parochie.

In 1877 werden de buurtwegen vastgelegd en benoemd: rue Saint-Pierre-Alost (Sint-Pieters-Aalststraat), rue des Moineaux (Mussenstraat, vanaf 1981 Achilles Musschestraat), rue du Vanneau (Kievitstraat, nu gedeeltelijk verdwenen en voor een stukje Woeringenstraat).

De wijk was vooral bewoond door boeren en tuinders die leefden van het verbouwen en verkopen van groenten.

De groei van de industrie zorgde ervoor dat de burgerij de overbevolkte binnenstad onder de rook van schoorstenen verliet en meer koos voor een buitengoed in het industrialiserende noorden en de haven. Het zuiden van de stad was dé plek voor nieuwe residentiële wijken. De eerste plannen voor de verkaveling van Sint-Pieters-Buiten werden in 1902 opgemaakt, een mengeling van legerkazernes aan De Sterre en residentieel wonen. Vanaf de Grondwetlaan werden radiaal vier tot negen straten getrokken maar nog niet verkaveld. De straatnamen verwezen naar veldslagen en nationale verwezenlijkingen.

Het project van een wereldtentoonstelling in 1913 maakte dat de plannen niet doorgingen. Er kamen enkel legerbarakken en oefenterreinen links van de Krijgslaan (nu de campus Wetenschappen van de UGent). Sint-Pieters-Buiten werd naast het Citadelpark het terrein van de wereldtentoonstelling. De wijk van tuinders werd met een palissade afgeschermd en was slechts via een tunneltje door de bewoners te bereiken. Oscar Van de Voorde tekende het algemeen plan van aanleg, geïnspireerd door de wereldtentoonstelling te Chicago in 1893. De hoofdingang aan de Kortrijksesteenweg (nu aan de andere kant Onafhankelijkheidslaan)  leidde naar de Erelaan (nu Congreslaan en Paul de Smet de Nayerplein). Aan weerszijden van de Cour d’Honneur kwamen de gebouwen van de Belgische, Britse en Franse afdelingen, ontworpen door Van de Voorde in beaux-artsstijl. Centraal stond de beeldengroep Ros Beiaard van Alöis De Beule en Domien Ingels. Op dat punt werd de Erelaan gedwarst door een nevenas met dienstgebouwen (nu Jemappesstraat en Fleurusstraat). Het perspectief van de Erelaan werd afgesloten door een Waterkasteel met monumentale fontein, versierd met beelden van Jules Van Biesbroeck jr.. Loodrecht op de Erelaan werd de noord-zuid gerichte Natiënlaan (nu Krijgslaan) de verbinding tussen de verschillende terreinen van.de tentoonstelling, met onder meer de Hallen der Machines, der Kleine Werktuigen en der Elektriciteit in art nouveau van Geo Henderick en paviljoenen in diverse stijlen. Naar De Sterre toe werd het Moderne Dorp aangelegd.

Na de tentoonstelling werden de gebouwen in Staff-procedé, een mengeling van hout en pleister, afgebroken. In 1916 werd een inrichtingsplan voor een nieuwe wijk goedgekeurd. De Cour d’Honneur werd de kern van de nieuwe wijk. De Grondwetplaats kreeg de naam Graaf de Smet de Naeyerplein. In 1919 werd het plan echter afgevoerd, wellicht om financiële redenen. Pas in de lente van 1926 werd een definitief plan van verkaveling opgemaakt, gebaseerd op de aanleg van de wereldtentoonstelling. In dat geometrische plan, opgebouwd rond drie groene plekken, zijn de assen van de tentoonstelling duidelijk merkbaar. Het Ros Beiaard kreeg een nieuwe centrale plaats, Force, Sagesse et Beauté van Van Biesbroeck kwam op het einde van het park aan de Krijgslaan. Er werden strenge bouwregels opgesteld: plekken voorbehouden aan villa’s met tuinen, rijwoningen, gekoppelde woningen en kleine flatgebouwen, de bouwhoogte, een beperking van platte daken (kon worden afgekocht), een ijzeren hek als afsluiting van voortuintjes, geen drankslijterijen,  geen werkplaatsen tenzij in de Sint-Pietersaalststraat… De bouwstijl was vrij, vandaar het eclectische van de wijk. Het kerkje van Boterdaele werd, na een niet uitgevoerd neogotisch ontwerp, in 1935 verbouwd en symmetrisch uitgebreid door Valentin Vaerwyck, met respect voor de as naar de spoorweg.

Er zijn nu plannen om de drie groene plekken samen te voegen tot één park, inclusief het knippen en ontasfalteren van de huidige verbindingen. Een waterdoorlatende verharding is positief en in de buurt komt al de vraag voor een terugkeer van kasseitjes. De wijk is geen sociale tuinwijk en is geconcipieerd als een residentiële wijk met de drie groene plekken als rustpunten.

Norbert Poulain